ماجرای ساخت سد گتوند و موزه عبرت محیط زیست

ماجرای ساخت سد گتوند و موزه عبرت محیط زیست

سد گتوند در استان خوزستان که خشت اول آن کج گذارده شد، یک فاجعه زیست محیطی برای جنوب ایران را رقم زده است. سدی که تنها دستاوردش امروز شور کردن کارون است، باید به “موزه عبرت محیط زیست” تبدیل کرد.

سد گتوند

از همان ابتدای ساخت سد گتوند بسیاری از اساتید حوزه آب و زمین‌شناسی به‌ویژه اساتید دانشگاه اهواز خواستار توقف روند اجرا و ساخت این سد شدند. آن‌ها علت مخالفت خود را وجود تپه نمکی به نام گچساران اعلام کردند که در امتداد مخزن این سد وجود داشت.

سد گتوند

اصرار بر ساختن سد گتوند که به عنوان “پرهزینه‌ترین” سد ایران شناخته شده، هنگامی قابل فهم می‌شود که بدانیم چه نهادهایی در آن دخیل هستند. کارفرما: شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران. مشاور: شرکت مهندسی مشاور مهاب قدس (وابسته به آستان قدس رضوی) و پیمانکار: گروه سپاسد (وابسته به قرارگاه خاتم الانبیا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی)

سد گتوند

در ابتدا مسئوولان متولی ساخت سد گتوند، تمامی ادعاهای مطرح شده را رد کردند و اعلام شد که سازند نمکی گچساران در محدوده این سد وجود ندارد. آن‌ها پس از رسانه‌ای شدن مشکل نمک در محدوده سد، هنگامی به وجود نمک اعتراف کردند که عملا میلیاردها تومان بودجه صرف شده بود و تخریب یا عدم آبگیری سد با سئوالات بیشتر و “آبروریزی” همراه می‌شد.

سد گتوند

مسئولان سد گتوند در صدد برآمدند تا با ساخت دیواری حائل از خاک رس که اصلاحا “پتوی رسی” نامیده می‌شود از برخود آب با نمک‌های سازند گچساران جلوگیری کنند و بار دیگر بدون توجه به صحبت‌های کارشناسان که ساخت این “پتوی رسی” را بی‌فایده می‌دانستند، این پروژه نیز آغاز و با صرف هزینه‌های کلان انجام شد.

سد گتوند در خوزستان

کار ساخت سد گتوند و “پتوی رسی” در میان تمامی اعتراضات به اتمام رسید و با حضور محمود احمدی نژاد، رئیس جمهوری وقت این پروژه آبگیری شد. با آبگیری سد، فاجعه زیست‌محیطی وارد فاز جدیدی شد که می‌تواند سرنوشت خوزستان را تغییر دهد.

سد گتوند در خوزستان

تنها 10 روز از زمان آبگیری سد نگذشته بود که خبر رسید شکاف‌هایی در “پتوی رسی” ایجاد شده و نمک‌های سازند گچساران وارد دریاچه سد گتوند شده است و این آغازی بر مصائب استان خوزستان و رودخانه کارون بود.

سد گتوند در خوزستان

با نشست بیش از 5 متری “پتوی رسی” ، در صورت وارد شدن تنها بخشی از صدها میلیون‌ تن نمک موجود در معدن به رودخانه کارون، شوری این رودخانه می‌تواند به چند برابر شوری خلیج فارس برسد.

سد گتوند در خوزستان

میزان نمک حل شده در عمق پایین دریاچه پشت سد گتوند اکنون بیش از 10برابر شوری آب اقیانوس برآورد می‌شود.(نمک اقیانوس 28 تا 30 گرم در لیتر است، ولی در لایه های تحتانی سد گتوند به‌ 300 گرم در هر لیتر می‌رسد).

سد گتوند در خوزستان

رودخانه کارون که در طول سالیان گذشته آب شیرین با شوری (EC) حداکثر 400 تا 500 میلی موس در آن جریان داشت، اکنون از زمان آبگیری سد گتوند تقریبا 17میلیون تن نمک از این سد خارج شده و وارد کارون می‌شود.

ماجرای ساخت سد گتوند

زمین‌هایی که تحت آبیاری سد گتوند هستند بیش از 420 هزار هکتار است که محصولات متنوع از قبیل گندم، ذرت و نیشکر در این زمین‌ها کشت می‌شوند. تداوم شور شدن آب سد گتوند و آبیاری با آب شور تولید و عملکرد کشاورزی منطقه را نابود می‌کند و در کمتر از چند سال زمین‌های زراعی پایین دست سد گتوند شور و غیرقابل کشت می‌شوند.

ماجرای ساخت سد گتوند

یکی از اهداف تعریف شده برای سد گتوند “تولید انرژی برق آبی به میزان 4 هزار و 500 گیگا وات در سال (ظرفیت نیروگاه دو هزار مگاوات) است. افزایش میزان خوردگی در توربین‌ها مهم‌ترین آسیبی است که ورود آب‌شور به آن ایجاد می‌کند و دیری نخواهد گذشت که کار توربین‌ها تعطیل می‌شود.

ماجرای ساخت سد گتوند

اخبار “غیررسمی” منتشر شده در رسانه‌های ایران حکایت از آن دارد که شرکت خارجی گارانتی کننده تأسیسات نیروگاه سد گتوند، با استناد به اینکه قرار بود میزان شوری آب ورودی به نیروگاه 400 باشد و اکنون میزان شوری در بهترین حالت 1600 است، از گارانتی کردن تأسیسات سر باز زد. با این حال با پافشاری طرف ایرانی مقرر شد تا نهایتاً تأسیسات به مدت دو سال (تا پایان دولت دهم) گارانتی شوند.

ماجرای ساخت سد گتوند

حالا طرح دیگری برای مقابله با شوری آب پشت سد ارائه شده و قرار است این آب از طریق احداث خط لوله حدود 200 کیلومتر به درون خلیج فارس انتقال داده شود. تاکنون 10 کیلومتر لوله خریداری شده و عملیات حفاری و لوله‌گذاری به طول سه کیلومتر اجرایی شده‌ است. اگر سرعت اجرای پروژه به همین شکل باقی بماند، کشیدن این لوله سال‌ها به طول می‌انجامد.

ماجرای ساخت سد گتوند

انتقال آب شور سد گتوند به خلیج فارس، اکوسیستم محدوده ورودی لوله و نهایتا مناطق کم‌عمق اطراف را بشدت تحت تاثیر قرار داده و حیات آبزیان را با خطر روبرو خواهد کرد.

ماجرای ساخت سد گتوند

دکتر اسماعیل کهرم، کارشناس محیط زیست با اشاره به اعتراض کارشناسان می‌گوید: “اما این سد ساخته شد و زمین‌های کشاورزی، دامداری و چاه‌ها و باغ‌های تمام مردم منطقه نابود شد، گورستان هزار ساله بختیاری از بین رفت و امروز تنها دستاوردش حل شدن تپه‌های نمکی در این سد و شور شدن کارون است.”

ماجرای ساخت سد گتوند

به قول دکتر اسماعیل کهرم، ایران درس عبرت کشورهای همسایه شده است. وی می‌گوید: “این‌جاست که دل هر ایرانی می‌شکند و اشکش جاری می‌شود”. دکتر کهرم می‌گوید: “در آینده‌ای نزدیک آیندگان ما بسیاری از این سدها را تخریب خواهند کرد”. شاید هم آن نسل، این سد را همچون نسل کنونی که زندان قصر را به “باغ موزه عبرت” تبدیل کرد به “موزه عبرت محیط زیست” تبدیل کند.